مفهوم خلاقیت

سایت دائره المعارف ویکی پدیا، خلاقیت را این گونه تعریف م یکند:
خلاقیت یا آفرینندگی فرایند ذهنی کشف ایده ها و مفاه یم ی ا آمی زش ای ده ها و مفاه یمِ
موجود است که توسط فرایند بینش، خودآگاه یا ناخودآگاه تحریک می شود. در واقع خلاقیت
یعنی به کارگیری توانایی های ذهنی برای ایجاد یا تبلور یک فکر یا مفهوم جدید که برخ ی نی ز
آن را به ترکیب ایده ها یا ایجاد پیوستگی بین ایده ها تعبیر نموده اند.
در تعریفی دیگر خلاقیت، بازی با تخیل و امکانات است که در حین تعامل با عقاید، افراد
و محیط، منجر به ارتباطات، نتایج جدید و معنادار می شود.
تعریف دیگری از خلاقیت
خلاقیت مفهومی است که تعریف های آن در طول زمان تغییراتی کرده است.
تورنس ( 1962 )، خلاقیت را به عنوان نوعی مسئله گشایی مدنظر قرار داده است. به نظر و ی
تفکرِ خلاق به اختصار عبارت است از فرایند حس کردن مسائل ی ا کاست ی ها ی موجود در
اطلاعات، فرضیه سازی درباره ی حل مسائل و رفع کاست ی ها، ارزی ابی و آزمودن فرض یه ها،
بازنگری و بازآزمایی آنها و سرانجام، انتقال نتایج به دیگران.
خلاقیت شامل تولید چیزی است که هم اصیل و هم ارزشمند باشد که نشأت گرفته از
فرایندهای خودآگاه و ناخودآگاه انسان است. از نقطه نظر یک دیدگاه علمی محصولات تفکر
خلاق، گاهی اوقات به تفکر واگرا ارجاع داده می شود. همانند د یگر پدی ده ها در علم ی ک
دیدگاه یا تعریف یگانه از خلاقیت وجود ندارد و به طور متنوع به موارد زیر منسوب شده است:
فرایند شناختی، محیطی اجتماعی، ویژگی فردی، شانس و همچن ین موارد ی مانند نبوغ،
بیماری های روانی و شو خطبعی پیوند داده شده است.
تعریف مناسب دیگر فرایند فرضیات شکسته است. تفکرات خلاق، زمانی تولی د م ی شود
که شخص پیش فرض ها را کنار گذاشته باشد و ی ک دی دگاه جدی دی را جستجو کند که
فرهنگ خلاقیت و خلاقیت فرهنگی
دیگران به آن نپرداخته اند. خلاقیت نیاز به حضور همزمان تعدادی از ویژگی ها از قبی ل هوش،
پشتکار، غیرمتعارف بودن و توان ایی تفکر به سبک ی خاص دارد. خلاق ی ت، خودکار ، بدون
زحمت و تلاش است و غالباً همچون تصورات ذهنی و خودانگیخته به وجود می آی د. بر ای آن
مراحلی توسط هلمهولتز و والاس 1 پیشنهاد شده است:

-1 آمادگی
-2 دوره ی نهفتگی
-3 الهام
-4 تحقق. (ویکی پدیا)
واقعیت این است که تاکنون، روان شناسان و محققان، برداش ت ها ی متفاوت ی از ای ن واژه
داشته اند و تعاریف متنوعی از آن ارائه کرده اند. وجود چنین اختلاف نظر ی، ناش ی از ماهی ت
پیچیده ی آن است. برخی در تعریف خلاقیت، گفته اند:
خلاقیت، ترکیبی است از قدرت ابتکار، انعطاف پذیری و حساسیت در برابر نظریاتی که »
یادگیرنده را قادر می سازد خارج از نتایج تفکر نامعقول، به نتایج متفاوت و مولد ب یندیشد که
.« حاصل آن، رضایت شخصی و احتمالاً خوشنودی دیگران خواهد بود
بنابراین، خلاقیت، یک فرایند ذهنی است که از فرد معینی و در یک زمان مشخص د ی ده
می شود؛ فرایندی که در نتیجه ی آن، یک اثر جدید - اعم از ایده یا چیزی نو و متفاوت - تولید
می شود. تولید جدید و متفاوت، می تواند کلامی یا غیرکلامی و عینی یا ذهنی باشد. در مطالعه
درباره ی خلاقیت، به دو نکت هی مهم زیر بایست توجه داشت:
اول آنکه خلاقیت می تواند خلق اشکال یا صورت های جدیدی از ایده ها یا تولیدات کهنه
باشد. در این صورت، اغلب فکرها و ایده های گذشته، اساس خلاقیت های تازه است.
دوم اینکه خلاقیت امری انحصاری است و حاصل تلاش فرد ی و تنها ی ک موقعی ت ی ا
مسئله ی عمومی نیست؛ از این رو، فردی ممکن است چیزی را خلق کند که قبلاً ه یچ گونه
1. Wallac - Hermann von Helmholtz
ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، سال اول، شماره دوم ،بهار و تابستان 90
66
سابقه ی ذهنی از آن نداشته باشد؛ اگر چه آن چیز به صورت ها ی مشابه ی ا کاملاً یکسان قبلاً
توسط شخص دیگری و در موقعیت خاصی خلق شده باشد.
خلاقیت، مستلزم بهر هگیری از نوع خاصی از جریان فکری است؛ چیزی که یک ی از روان
نامید؛ تفکری که به گونه ای متفاوت از جریان عام « تفکر واگرا » شناسان، به نام گیلفورد، آن را
فکری جامعه، در حل مسائل، نمود پیدا می کند.
به عبارت دیگر، فرد خلاق، تمایل دارد که مسائل مختلف را به طرق متفاوت حل کند؛ »
احمدی، محمد رضا، پایگاه ) « هر چند در ظاهر، یک راه حل، بیشتر بر ای آن وجود ندارد